Ürdün’deki Suriyeli mülteciler dönme eğiliminde değil

Suriyeli mültecilerin Ürdün’e akın etmeye başlamasının üzerinden sekiz yıl, Ürdün’le Suriye arasında ana sınır kapısının yeniden açılmasının üzerinden beş ay geçti ama Ürdün’de kayıtlı 600 bin Suriyelinin sadece birkaç bini ülkesine döndü. Dışişleri Bakanı Eymen Safedi’nin 5 Mart’taki açıklamasına göre Suriye’ye dönen mültecilerin sayısı 13 binden fazla değil. Ekonomik sıkıntılarına rağmen Ürdün’ün mültecilere “onurlu bir yaşam” sağlamaya devam ettiğini söyleyen bakan, uluslararası toplumun Ürdün’e karşı sorumluluklarını yerine getirmesini istedi.

Suriye’nin resmi haber ajansı ise 7 Mart’taki haberinde Ürdün’le Suriye arasındaki sınır kapısının yeniden açıldığı 15 Ekim 2018 tarihinden itibaren kapıdan 14 bin 200 Suriyeli mültecinin geçtiğini bildirdi.

Ürdün aslında 1 milyondan fazla Suriyeli mülteciyi barındırıyor ancak bunların sadece yarısı Birleşmiş Milletler’de kayıtlı ve hepsi kamplarda yaşamıyor. Hükümet mültecileri barındırmanın bütçeye yük olduğunu, ülke kaynaklarını zorladığını söylüyor.

Amman’da 20 Şubat’ta yapılan toplantıda bağışçı ülkeler ve uluslararası örgütler, Ürdün’deki Suriye Krizi Yardım Platformu’na 2019 yılı için 2.4 milyar dolarlık bir yardım paketi onayladılar. Jordan Times gazetesine göre “İhtiyaç duyulan kaynağın 702,9 milyon doları mültecilere ayrılırken, 698,9 milyon dolarlık tutarla mültecilere ev sahipliği yapan yöreler desteklenecek, geri kalan 998,2 milyon dolar da bütçe desteğine gidecek.”

Başbakan Ömer Rezzaz toplantıda şöyle konuştu: “Suriye savaşının Ürdün’ü muazzam ölçüde etkilemesine rağmen biz yüz binlerce Suriyeli mülteciye güvenlik ve onurlu yaşam koşulları sağlama iradesi gösterdik. Bunu sürdüreceğiz ve dayanma gücümüzü artırmaya çalışırken sizlerin sarsılmaz desteğine güveneceğiz.”

Başbakan, Suriye’ye dönüş koşulları belli olmadığı için mültecilerde “yakın zamanda ülkelerine dönme isteği olmadığını” vurguladı.

Ürdün’ü kaygılandıran iki temel unsur var: Suriye’deki siyasi çıkmaz ve bağışçıların yorgunluğu. Suriye krizine siyasi çözüm bulma çabaları ne kadar uzarsa mültecilerin Ürdün’de kalışı da o kadar uzayacak. Mültecilerin büyük bölümü, rejim yandaşlarının misillemelerinden korktuğu için Suriye’ye dönmekten çekiniyor. Ayrıca yüzlerce köy ve kasaba sekiz yıllık iç savaşta tahrip oldu. Başka bir deyişle pek çok mültecinin gidecek yeri yok.

Kimliğinin gizli kalması kaydıyla Al-Monitor’a konuşan eski bir bakan, Suriyeli mültecilere yardım konusunda bağışçılarda artık bıkkınlık hissedildiğini, Ürdün’ün 2019 için 4 milyar dolardan fazla yardım beklediğini ama bu rakama ulaşamadığını belirtti. “Yemen’de, başka yerlerde yaşanan insani krizlerden dolayı bağışçıların pek çok acil önceliği var” diyen eski bakan, buna karşın Suriyeli mültecilerin özellikle tüketimi artırarak Ürdün ekonomisinin büyümesine katkıda bulunduğuna inanıyor. Ürdün’de faaliyet gösteren uluslararası yardım kuruluşlarının yüzlerce Ürdünlüye istihdam sağladığını belirten eski bakan, kamplarda kalmayan Suriyeli mültecilerin ev kirası ödediğini, kamu hizmetlerini kullandığını ve küçük işletmeler kurduğunu vurguladı.

BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne göre Ürdün’deki Suriyeli mültecilerin sadece yüzde 17’si kamplarda yaşarken, yüzde 83’ü farklı bölgelere dağılmış durumda. Çalışma Bakanlığı temmuz 2018’de 106 bin Suriyeliye çalışma izni verildiğini açıklarken, kayıt dışı çalışanların sayısı 300 bin olarak tahmin ediliyor.

Düstur gazetesinin ekonomi editörü Halid El Zübeydi’ye göre gerçek sayıları 1,3 milyonu bulan Suriyeli mültecilerin Ürdün ekonomisine hem olumlu hem olumsuz etkileri oldu. Zübeydi Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Artan tüketim ve fabrikalara ya da lokanta gibi küçük işletmelere yapılan yatırımlar sonucu ekonomi büyüdü. Öte yandan altyapımız olumsuz etkilendi, özellikle aşırı kalabalıklaşan okullar ve sağlık hizmetleri bakımından.”

Mültecilerin eninde sonunda Suriye’ye dönmesi gerektiğini söyleyen Zübeydi, Ürdün’ün milli menfaatlerinin bunu gerektirdiğini çünkü dış yardımların mültecilerin barınma masraflarını tamamen karşılamadığını vurguladı.

Kamuoyu araştırmacısı Faris Breyzat’a göre NAMA araştırma şirketinin kasım 2018’deki anketine katılan Suriyeli mültecilerin yüzde 33’ü ülkelerine “hiçbir zaman dönmeyeceklerini,” yüzde 24’ü de “belki dönmeyeceklerini” söyledi. Breyzat, Jordan Times’ta aralıkta yayımlanan makalesinde Ürdün halkının yüzde 87’sinin mültecilerin Suriye’ye dönmesini istediğini belirtiyor.

Siyasi yorumcu Ömer Küllab’a göre Ürdün’ün en büyük kaygısı Suriye hükümetinin şu aşamada mültecilerin dönüşü konusunda ciddi olmaması. Al-Monitor’un sorularını yanıtlayan Küllab şöyle konuştu: “Mültecilerin kısa ya da uzun süreliğine Ürdün’e yerleşmesine yönelik planlara direnmemiz lazım. Kamplarda yaşayanlar bakımından mesele yabancı kuruluşlar vasıtasıyla ya da Suriye’ye gönüllü dönmeleri için teşvikler yoluyla halledilebilir ama farklı illere yerleşen ve hayatını kazanma yolunu bulan yüz binlerce Suriyeli ne olacak?”

Küllab’a göre ekonomik durgunluk ve yüksek işsizliğin Ürdün halkını mağdur ettiği bir ortamda kamp dışında yaşayanlar demografik bir krizin nüvesi olacak.