Katar-İsrail elmas ticareti anlaşması ne anlama geliyor?

İsrail Başbakanı Naftali Bennett’in Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) 13 Aralık’ta gerçekleştirdiği ziyaret, ikili ilişkilerin gelişmeye devam ettiğini açıkça ortaya koydu. Peki, İsrail-Katar ilişkileri de değişiyor mu? İki taraf arasında elmas ticareti konusunda sağlandığı belirtilen anlaşma pekâlâ değişimin işareti olabilir.

Katar ve İsrail arasında diplomatik ilişki yok. İki ülke arasında Oslo Anlaşmaları’nın ardından 1996’da kurulan ticari ilişkiler de 2009’da kesildi. Dahası Katar, İsrail ile BAE, Bahreyn, Fas ve Sudan arasında ilişkilerin normalleşmesini sağlayan 2020 İbrahim Anlaşmaları’ndan uzak durdu.

Ancak İsrail ve Katar kaynaklarına göre iki hükümet arasında geçtiğimiz günlerde elmas pazarıyla ilgili ticari bir anlaşma sağlandı. Buna göre İsrail, elmas ticareti yapmaya yetkili ülkelerin arasına Katar’ın resmen katılmasına onay verirken Katar da İsrailli tüccarların Katar’a serbestçe girmesine, hatta gerekirse resmi ofis açmasına izin verecek. 

Bu hikâye aslında üç buçuk yıl önce başlamıştı. Elmas ticareti için yetki almak ve sonra kendi elmas borsasını kurmak isteyen Katar, bu talebiyle ilgili olarak, dünya elmas piyasasını düzenleyen Kimberly Süreci Komitesi ile Dünya Elmas Borsaları Federasyonu’nun toplanmasını sağlamaya çalışmıştı. Ancak o günlerde federasyonun başkan yardımcısı olan İsrail Elmas Borsası Başkanı Yoram Dvash bu girişimi BAE’nin desteğiyle engellemişti.

Katarlılar altı ay önce tekrar temaslara başladı ve elmas borsası kurma isteklerini bir kez daha Kimberly Süreci Komitesi’ne ilettiler. Komitede kararın oybirliğiyle alınması gerekiyor ve aralarında İsrail ve BAE’nin de yer aldığı üyeler veto hakkına sahip.

Edinilen bilgiye göre Katar’ın talebi, İsrail Dışişleri Bakanlığı’nca, tam anlamıyla bir normalleşme anlaşması söz konusu olmasa da İbrahim Anlaşmaları’nın ivmesini sürdürme fırsatı olarak değerlendiriliyor. Ekonomi Bakanlığı ve elmas ticareti düzenleyicileri ise Katar’daki borsa ve serbest ticaret bölgesine İsrail’in erişiminin kısıtlı olacağı konusunda kaygı duyuyorlar. Toplantılarda yer alan bir kaynağa göre nihai karar, Dışişleri Bakanı Yair Lapid ile Ekonomi Bakanı Orna Barbivai arasındaki görüşmede alınıyor.

Elmas piyasasında yıllardır İsrail’le işbirliği hâlinde hareket eden BAE de Katar ile Suudi önderliğindeki cephe arasında ocakta sağlanan uzlaşma sayesinde vetosunu nihayet kaldırıyor. 

BAE’yle mutabakatın ardından İsrail Katar’la doğrudan temaslara başlıyor. Katar tarafı ilk başta Dünya Elmas Borsaları Federasyonu’na üye tüm ülkelerin tüccarlarının Katar’a girebileceği şeklinde genel bir güvence öneriyor. İsrail tarafı ise iki ülke arasında resmi diplomatik ilişkilerin olmaması nedeniyle İsrail vatandaşlarına özel, düzenli ve hızlı bir vize mekanizması için ısrar ediyor ve neticede Katarlılar bunu kabul ediyor. 

İsrail dışişleri ve ekonomi bakanlıkları ile Katar hükümeti arasında sağlandığı belirtilen gizli mutabakata göre İsrail ve Katar’da giriş ve ticari vize başvurularını alacak irtibat görevlileri belirlendi. Katar tarafı, vize başvurularını beş günde sonuçlandıracağını, elmas ve mücevher ticareti için kurulacak serbest bölge ile müstakbel elmas borsasında tüm İsrailli tüccarların faaliyette bulunabileceğini taahhüt etti.

Anlaşmanın en azından önümüzdeki birkaç yılda önemli bir ekonomik değer ifade etmesi beklenmiyor. Katar’ın büyük çaplı bir ticaretin temellerini oluşturması, güçlü eski oyuncuların kontrol ettiği bir sektörde yer edinmesi zaman alacak. Ayrıca, geçen sene stratejik işbirliği anlaşması imzalayan Dubai ve İsrail elmas borsaları arasındaki yakın ilişki, İsrail’le diplomatik ilişkisi olmayan ülkelerin tüccarlarına bağlantılar sağlıyor. Yine de bu anlaşma, İbrahim Anlaşmaları’nın ardından Katar’la sağlanan ilk diplomatik mutabakat ve ileride yeni ticari anlaşmaların kapısını açabilir.

İsrail Ekonomi ve Sanayi Bakanlığı Müsteşarı Ron Malka’ya göre bu gelişme İsrail’in artan ticari ağırlığını gösteriyor. Malka, İsrail’in Katar dâhil tüm bölgesel ülkelerin girişimlerine açık olduğunu belirtiyor.

Bugün Dünya Elmas Borsaları Federasyonu’nun başkanı olan Yoram Dvash ise Katar’ın, İsrail’in onayı olmadan elmas sektöründe meşru bir oyuncu olamayacağının bilincinde olduğunu vurguluyor. 

Öte yandan Katar yıllardır Gazze Şeridi’ne yönelik destek ve yardımlarda mali kanal işlevi gördü. Buradaki nüfuzunu yeniden arttırmaya yönelen Katar, Gazze’deki elektrik santrallerinin yakıtını sübvanse etmeye ve binlerce muhtaç aileye haftalık yardımlara başladı. Bu ödemelere İsrail onay vermişti. Katar’ın Gazze temsilcisi Muhammed El Emadi İsrail makamlarıyla düzenli temas hâlinde. Şubat 2020’de, Mossad Başkanı Yossi Cohen’in bu konudaki temaslar kapsamında Doha’ya bir ziyaret gerçekleştirdiği iddia edilmişti. 

İsrail açısından elmas ticareti anlaşması ekonomik getiri ile sınırlı kalmayabilir. Katar’ı, İsrail’le çatışma hâlinde olan ülke ve örgütlerden uzaklaştırıp İsrail’e ılımlı yaklaşan Sünni Körfez devletlerine yaklaştırarak diplomatik kazanım da sağlayabilir.