Seçim vaatleri yarışıyor, bütçe açığı tırmanıyor

Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinin yapılacağı 14 Mayıs’a sayılı günler kalırken yarışan iki ana aktör, Cumhur İttifakı ile Millet İttifakı liderlerinin seçmene vaatlerine her gün bir yenisi ekleniyor. Özellikle Cumhur İttifakı adayı Recep Tayyip Erdoğan’ın toplumun her kesimine dönük vaatlerinde adeta sınır yok. Muhalefetin adayı Millet İttifakı lideri Kemal Kılıçdaroğlu da iktidarlarının ilk 100 gününde neler yapacağını listelemiş durumda. 

Yeterince güvenilir bulunmasa da anketlerin çoğu Kılıçdaroğlu’nu önde gösterdikçe ve cumhurbaşkanının ilk turda belirleneceğine ilişkin tahminler arttıkça Erdoğan’ın yeni yeni vaatlere sarıldığı görülebiliyor. 

Özellikle Erdoğan’ın seçim tarihine doğru büyük bütçe açıklarına yol veren icraatları ve seçim sonrasına ilişkin taahhütler, merkezi bütçede 20 yıldır yaşanmayan büyük açıklar verileceğini, bunun da enflasyonun kontrolünü zorlaştıracağını ortaya koyuyor. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimlere giderken izlediği popülist politikaların bir kısmı nakit gelir desteğine, bir kısmı da vergi bağışıklıklarına, faiz cezalarının affına, devlet bankalarından ucuz ve kolay krediye erişime dayanıyor. 

Erdoğan bir yandan “Türkiye Yüzyılı Vizyonu” başlığı altında iktidarda kaldıkları 20 yıl boyunca yaptıklarını topluma hatırlatarak seçmenden “yola devam” sözü istiyor. Erdoğan, geçmiş yıllarda inşa edilen havaalanı, otoyol, köprü, şehir hastaneleri ve benzeri “eserleri” ön plana çekerken, son iki yılda yaşanan ve resmi verilerle yüzde 85’i gören enflasyonunun toplumdaki sızısını unutturmaya çalışıyor. 

Seçimlerin sembolü hâline gelen kuru soğanın kilosunun 30 TL’yi görmesi, seçim meydanlarının da ana temasını oluşturuyor. Soğan fiyatını muhalefet başarısızlık sembolü olarak her fırsatta ifade ederken, Erdoğan ve çevresi soğan fiyatı argümanının küçümsemeyi ve başarı öykülerini hatırlatmayı tercih ediyor. Karadeniz’de sürdürülen doğal gaz çıkarma faaliyetleri seçim konjonktürüne takvimlendi ve büyük gaz rezervleri bulunduğu müjdelendi; kullanıcılara da jest olarak bir yıl boyunca 25 metreküplük bedava gaz verildiği duyuruldu. Elektrikli otomobil TOGG üretimi iddiası seçimin bir başka şovu olarak kullanılırken, “eser” gösterileri savaş gemisi ve tank üretimi iddialarına kadar uzatıldı.

Erdoğan, seçmene, pahalılıkla mücadelede ve özellikle Şubat depremlerine müdahalede eksik kaldıklarını bazen yarım ağızla ifade etse de muhalefetin “tek adam” sistemi diye eleştirdiği Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile geçen beş yılda önemli gelişmeler kaydedildiğini iddia ediyor. 

Erdoğan’ın seçim tarihi belirlenmeden başlattığı seçmen odaklı politikalar, son haftalarda iyice hızlandı ve her gün neredeyse bir vaat açıklanır oldu. Toplumun genç, emekli, kadın, çiftçi, esnaf tüm kesimlerini dikkate alarak yapılan vaatler, yaşanan depremin yıktığı ve risk altındaki konutlara dönük özel paketler de içeriyor. 

2022 yılını yüzde 64 tüketici enflasyonu ile kapatan Türkiye’de eriyen ücret, maaş ve emekli gelirlerine çeşitli oranlarda zamlarla telafi gayreti gösteren Erdoğan, emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) olarak bilinen kesimin taleplerine direnemedi ve onların emekliliklerini düzenledi. Böylece emekli ordusuna ilk elde yaklaşık 2 milyon kişi daha eklendi. 

Erdoğan, seçim beyannamesi ile toplumun değişik kesimlerine vergi muafiyetleri, ceza afları, ucuz kredi kolaylıkları getirerek de sempati toplamaya gayret ediyor.

Muhalefetin lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise iktidara geldiklerinde yapacaklarını ilk 100 günün icraatı olarak takdim etti. Bunlar, nakdi gelir desteğinden sosyal politika paketlerine, yolsuzlukla mücadeleden mevcut iktidarın savurganlığını önlemeye dönük önlemlere kadar geniş bir çeşitlilik oluşturuyor. Öğrencilere beslenme desteği verilmesi, tarımdaki kadın ve gençlerin sosyal güvenlik primlerinin devletçe ödenmesi, ilk Kurban Bayramı’nda emekli başına 15 bin TL ödenmesi, esnafın, çiftçilerin bazı vergi yüklerinin azaltılması Kılıçdaroğlu’nun vaatleri arasında. 

Kılıçdaroğlu, Erdoğan rejiminde devlete yapılan işler, ihaleler, kamu varlıklarının özelleştirilmesi vb. işlerde büyük usulsüzlükler olduğunu ve buradan kamunun 418 milyar dolar zarara uğratıldığını, kurulacak bir özel ofis ile bu yolsuzlukları yargıya taşıyarak bu kazançları kamuya mal edeceği iddiasında ve bunu, propagandasının ana eksenlerinden biri yapmış durumda. 

Erdoğan’ın inşa ettirdiği saray yerine Cumhuriyet’i sembolize eden Çankaya Köşkü’nü kullanacağını ilan eden “Bay Kemal”, israf sembolü 16 Cumhurbaşkanı uçağının ise satılacağını seçmene “Sana Söz” sloganıyla taahhüt ediyor. 

Kılıçdaroğlu’nun seçim sloganlarından 300 milyar dolarlık doğrudan yabancı sermaye getirme sözü de iktidar ile dozu yükselen bir tartışmayı tırmandırır halde. İktidar, geçmiş 20 yılda 250 milyar dolar getirdiklerini Millet İttifakı’nın 300 milyar dolar hedefinin erişilmez olduğu iddiasında. Muhalefet ise hukuk devletine dönüş ve ekonomik risklerin azaltılması ile yoğun bir dış kaynak girişi olacağını, bu konuda çeşitli yatırımcılardan sözler aldıklarını öne sürüyor. 

Cumhuriyet tarihinin en çetin seçimi olarak tanımlanan bu yarışta seçime doğru hükümetin yaptığı harcamalar ve geleceğe dönük vaatler uzun zamandır yaşanmamış bir bütçe açığının sinyallerini de gönderiyor. 

Seçmene yapılan gelir transferleri, vaat edilen ikramiyeler, zamlar, kamu giderlerini artırıyor ve artıracak. Buna karşılık yapılan vergi afları, indirimler kamu gelirlerinde azalmayı getiriyor. Sonuçta, daha ilk üç ayda merkezi bütçe açığı bir önceki yılın ilk üç ayına göre yüzde 900’ün üstünde ve 250 milyar TL’yi geçti. Bu, yılın tamamı için hedeflenen açığın ilk üç ayda yüzde 38’inin gerçekleşmesi demek. Açığın yıl sonunda en iyi ihtimalle 1 trilyon TL’yi geçeceği ve milli gelirin yüzde 6’sını bulacağı tahmin ediliyor. Kuşkusuz bu sonuçta Şubat depremlerinin ağır enkazı da etkili. Yanı sıra deprem riski altındaki İstanbul’da yenilenmesi gereken 1,5 milyon konutun beş yıl içinde yıkılıp yenilenmesi hedefi için bütçeden gerçekleşecek harcamalar, açığı önümüzdeki yıllara da taşıyacak.

Seçim sonrası ek bir bütçe yapılması gerektiği genel bir kanı. Yeni iktidar, yeni bir ekonomik programla ek bütçe yapmaya da zorlanacak.