İsyanın ardından Wagner’in Afrika ve Suriye’deki faaliyetleri ne olacak?

Geçen haftaki başkaldırısıyla Devlet Başkanı Vladimir Putin'in gözünde vatanseverden hain sınıfına düşen Yevgeni Prigojin'in isyanı, sadece Rusya'nın iç siyaseti için değil, Kremlin'in dış politika etkinliği için de bir tür stres testi oluşturuyor.

Tüm Rus uzmanlar, savunma alanı başta olmak üzere Rus siyasal sisteminde değişikliklerin kaçınılmaz olduğu konusunda hemfikir. CNN, Rusya’nın önde gelen generallerinden Hava-Uzay Kuvvetleri Komutanı Sergey Surovikin’in gözaltına alındığını bildiriyor. Prigojin'in görevden alınmasını istediği Genelkurmay Başkanı Orgeneral Valery Gerasimov da Wagner isyanından bu yana ortalıkta görünmüyor.

Değişikliklere dair tek soru işareti zamanlama. Zira baskı altında karar almak veya Wagner'in isyanıyla ortaya çıkan çatlakları kabul etmek, Putin’in hoşlanacağı bir şey değil. 

Basında çıkan haberlere göre Prigojin'in Rusya'daki varlıklarını tasfiye süreci şimdiden başlamış durumda. Bu da Kremlin'in eninde sonunda Prigojin'i sahip olduğu tüm iç siyasi araçlardan mahrum bırakabileceğinin işareti. Ancak ülke dışındaki faaliyetlere gelince her şey çok daha karmaşık.

Uzun süredir Rusya’nın “gri” alanlardaki operasyonlarının pek çoğu ya doğrudan Prigojin ve adamları aracılığıyla ya da Prigojin’in kaynaklarıyla desteklenen özel servisler tarafından gerçekleştirildi.

Prigojin’in yurtdışındaki faaliyetleri 

Prigojin’in dış faaliyetleri, Amerikan seçimlerine yönelik kampanyalar yürüten “trol fabrikası” da dâhil olmak üzere çarpıcı bir liste oluşturuyor. Paralı askerlerin Suriye'nin Palmira ve Doğu Guta bölgelerine girmek için gerçekleştirdiği operasyonlar ve 2020'de hava koruması altında hızla Trablus'a yürümeye çalışan ve adeta geçen haftaki “Moskova’ya yürüme” teşebbüsünün provasını yapan konvoylar da bu listede yer alıyor. 

Ancak paramiliter yapının tek patronu Prigojin değildi. Zamanında Prigojin’i resmi olarak var olmayan bir askeri şirketin yöneticisi yapan, operasyonlar başarısız olursa faturayı asgariye indirmek isteyen Rus yetkililerdi. Elinde silahlı birimler olan Prigojin, yurtdışındaki kişisel ticari işlerini ve devlet için yürüttüğü faaliyetleri giderek birleştirmeye başladı. Ancak prensip olarak bunlar nadiren birbirine ters düştü.

Libya'da Wagner’in paralı askerleri 2018’de açıkça harekete geçirildi ve bu tam olarak Rusya Dışişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı’nın Halife Hafter'i desteklemeye başlamasıyla oldu. Prigojin'in adamları, Rusya Savunma Bakanlığı ile koordine çalıştı, hatta askeriye için raporlar yazdı. Hafter'in Trablus'u alma umudu suya düşünce Wagner'in varlığı azaltıldı ve Dışişleri Bakanlığı tekrar aktif bir şekilde Hafter'in hasımlarını muhatap almaya, farklı aktörleri dengelemeye başladı.

Lazkiye'deki Rus Hmeymim Hava Üssü de çoğu Afrika’da olmak üzere çeşitli ülkelerdeki Wagner birimleri için lojistik destek merkezi oldu. Paralı askerler genellikle sıradan yolcular gibi seyahat ederken hava savunma ekipmanı dâhil her türlü silah ve teçhizat Savunma Bakanlığı’nın nakliye uçakları ile taşındı. 

Dolayısıyla, Moskova ile Minsk arasındaki mutabakat gereği Rusya’dan sürgün edilen Prigojin'in, Afrika'da yıllarca darbelerde, paralı asker faaliyetlerinde yer alan Fransız askeri efsanesi Bob Denard gibi olması son derece zor. Novaya Gazeta'nın deyimiyle "resmi statüsü, Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın desteği ve Rus devletinin otoritesi olmadan içerideki varlıklarını hasmane devralmalara karşı koruması bile son derece güçtür."

Moskova'nın ayaklanma günü Suriye, Orta Afrika Cumhuriyeti, Mali ve başka bazı ülkelerdeki yetkililere Wagner’in kontrolünün Kremlin’e geçeceğini ve bu ülkelerin topraklarında gerilim yaşanmayacağını söylediğini aktaran Wall Street Journal haberini Al-Monitor'un görüştüğü kaynaklar da doğruluyor.

Suriye’deki Rus kordiplomatiğe yakın kaynaklara göre “Wagner Grubu'nun buradaki faaliyetlerinin herhangi bir sonuç doğurmadan, kazasız belasız nasıl düzenleneceğine dair şu an kimsenin pek bir fikri yok. Bu yüzden Şam'ın şimdiden yaptığı gibi Wagner birimlerinin varlığını inkâr etmekten daha iyi bir yol bulamayabilirler ama yavaş yavaş bir inceleme yapıp çözüm arayacaklardır."

Prigojin'in şu anda Suriye'de bulunan bir adamı da şöyle yazdı: “Rus dış politikasının bazı alanları tümüyle Wagner’in yurtdışındaki varlıklarına bağlı ve bunlar ortadan kaldırılırsa Rus nüfuzu hızla azalacak -- Afrika'da daha fazla, Suriye'de daha az ölçüde."

Wagner’in Afrika’daki gücü

Afrika ülkelerinde hassas görevler yerine getiren Prigojin'in yapıları, pek çok zaman Rusya Savunma Bakanlığı'nın menfaatleri doğrultusunda resmi askeri tesisler için kulis yaptı. Wagner, esnek yapısı ve hızlı karar alma kabiliyeti ile resmi Rus birimlerinin yolunu açan lokomotif işlevi gördü.

Bu bağlamda, Moskova'nın istikrarlı bir resmi varlığa sahip olduğu Suriye'de Wagner’in geniş askeri ve idari yapısını zamanla değiştirmenin, paralı askerlerin maaş meselesini çözmenin görece kolay olacağı varsayılabilir. Paralı askerler sözleşmeli Rus askerlerinden birkaç kat daha yüksek maaş alıyor.

Suriye'de askeri personelin yanı sıra Savunma Bakanlığı tarafından kurulan ve havacı yedek kuvvetlerden oluşan Redut Özel Askeri Şirketi de var. Ayrıca Kremlin'e yakın bir işadamı olan Gennadi Timçenko’nun Suriye'deki faaliyetleri sürüyor ve bunlar da Prigojin’in Humus ve diğer bazı vilayetlerdeki ekonomik projelerini absorbe edebilir.

Sıkça Afrika'ya giden ve kimliğinin açıklanmaması kaydıyla Al-Monitor'a konuşan bir Rus uzmana göre “Prigojin'in Afrika'da, özellikle de Sahel bölgesindeki faaliyetlerinin yerini doldurmak kısa vadede belli ki imkânsız. Resmi askeri eğitmenler, Wagner'in dâhil olduğu bazı işlere, mesela doğrudan isyan bastırılmasında yer almaz.”

Temmuz sonunda St. Petersburg ikinci Rusya-Afrika Zirvesi'ne ev sahipliği yapacak ve herhangi bir değişiklik Rusya'nın imajını etkileyebilir. Al-Monitor'a konuşan kaynağa göre “Afrika'da Prigojin'in yerini doldurmak gibi ciddi bir görev söz konusu ise Moskova bunu kademeli olarak yapabilir. Zira Afrika’daki bazı rejimler ekonomik ve kültürel alanlarda Wagner’den çok resmi Rus şirketleriyle muhatap olmayı ister.” 

Rusya'nın iç bölgelerindeki bir Wagner kayıt merkezine yakın olan bir başka kaynağa göre bazı Wagner mensupları Afrika'ya gitmek için aktif bir şekilde sözleşmeler imzalıyor çünkü "Belarus'un bir tür transit noktası olma ihtimali var." Rusça yayın yapan bazı Telegram kanalları Minsk'teki bir kaynağa dayanarak Belarus'taki Wagner üssünün yalnızca dinlenme ve eğitim amaçlı olacağını bildirmişti. 

Nitekim Belaruslu askeri analist Alexander Alesin, Prigojin'in Belarus'ta uzun süre kalmayacağını, Afrika'ya gönderileceğini düşünüyor ve şöyle diyor: “Belarus'un oralarda hava taşımacılığı için birkaç üssü var. Belarus havayollarına ait nakliye uçaklarının ve askeri havacılığın gayet oturmuş rotaları var.” Alesin, Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko'nun tarım ve sanayi projeleri için Afrika'daki ilişki ağlarını son yıllarda önemli ölçüde büyüttüğüne dikkat çekiyor.

Ancak Prigojin’in ve ona sadık Wagner birimlerinin Belarus'ta konuşlanıp Afrika’da Lukaşenko'nun menfaatleri doğrultusunda faaliyet göstereceğini varsaysak bile bu faaliyetler illa da Moskova'nın çıkarlarıyla örtüşecek diye bir şey yok.

Mevcut hissiyat o ki ne Moskova ne Minsk ne de Prigojin’in kendisi yurt dışındaki işlerin nasıl bölüşüleceğini, yeniden yapılandırılmış bir Wagner ile Prigojin'in kendi şirketleri arasında rekabetin nasıl önleneceğini çözebilmiş değil. Moskova, eskiden kendisine sadık olan bu isyancının faaliyetlerine epey uzun bir süre müsamaha göstermek zorunda kalabilir. Prigojin ise eninde sonunda bir seçim yapmak zorunda kalacak -- ya nihai olarak muhalefete geçecek ya da Kremlin’in yaptığı kıyağa karşılık vermek için uygun bir bahane arayacak.